5.sınıf 1. ünite

Yaşamsal faaliyetlerimizi sürdürebilmek

Büyüyüp gelişmek

Hastalıklardan korunmak

Vücudumuzun yıpranan yerlerinin onarılmasını sağlamak

Vücudumuzun çalışmak için enerjiye ihtiyacı vardır. Bu da besinlerdir.

BESİN: Vücudumuzun ihtiyacı olan malzemeleri içeren yiyecek ve içeceklerdir.

BESLENME: Besinlerin vücuda alınmasıdır. Besinler 3’ayrılır:

1. KARBONHİDRATLAR

Şeker ve nişasta içeren yiyeceklerde bulunur.

Vücudumuza hızlı bir şekilde enerji verir.

Ekmek, pasta, kurabiye, reçel, makarna, şeker pancarı, meyveler ve sebzeler

Bir besinin karbonhidrat olup olmadığını anlamak için; besinlerin üzerine tentürdiyot damlatırız. Eğer besin karbonhidrat ise siyaha yakın mavi bir renk alır.

2. PROTEİNLER

Canlılığın temel yapı taşlarıdır.

Büyüyüp gelişme, kasların gelişmesi, saç ve tırnakların uzaması, yaraların onarılmasını sağlar.

Et, süt, yumurta, tavuk, balık, baklagiller, tahıllar,

Hayvansal ürünlerde daha fazladır.

Bir besinin protein olup olmadığını anlamak için; besin üzerine nitrik asit damlatırız. Eğer besin protein içeriyorsa sarı renk alır.

3. YAĞLAR

Bitkisel yağlar sıvı, hayvansal yağlar katıdır.

Enerji verir, fazla kilo yapar.

Tereyağı, balık, kızarmış patates, mısır, ayçiçeği, süt

Bir besinin yağ olup olmadığını anlamak için; besin yağlı kâğıda sürülür. Eğer besin yağ ise kâğıt şeffaflaşır.

4. VİTAMİNLER

Vitaminler, vücudumuzun sistemli çalışmasını sağlar.

Düzenleyicidirler.

Vücut direncini arttırırlar.

Hastalıklardan korurlar.

Hücrelerimizi büyütürler.

a. A Vitamini

Göz hastalıklarını önler

Çocuklarda büyüme ve gelişmeyi önler

Eksikliğinde gece körlüğü gözlenir.

Ör: balık, havuç, yumurta sarısı, ciğer, sür…

b. B Vitamini

Sinirleri ve kalbi onarır

Cilt hastalıklarını önler

Eksikliğinde beri hastalığı görülür.

Ör: ekmek, patates, et, süt, ciğer, elma, armut

c. C Vitamini

Diş ve diş etlerini korur

Direnci arttırır

Eksikliğinde iskorbüt hastalığı görülür.

Ör: turunçgiller, taze sebze ve meyveler, limon, portakal, karpuz, biber, çilek, lahana, soğan…

d. D Vitamini

Dişlerin ve kemiklerin gelişmesini sağlar

Güneş ışığı yardımıyla deri altında üretilir.

Eksikliğinde raşitizm görülür.

Ör: tereyağı, balık yağı, yumurta sarısı, süt…

e. E Vitamini

Hayvanlarda üreme ve yavru gelişimi için önemlidir.

Eksikliğinde kısırlık görülür.

Ör: fındık, ceviz, et, süt

f. K Vitamini

Kanın pıhtılaşması için gereklidir.

Yeşil yapraklı bitkilerde ve ette bulunur.
NOT: Doktor tavsiyesi olmadan vitamin hapları ve şurupları kullanılmamalıdır. Çünkü bazı vitaminin eksiği kadar, fazlası da zararlıdır.

5. SU
Vücudumuzun düzenli çalışmasını ve bazı maddelerin vücuttan atılmasını sağlar.

Günde en az 8 bardak su içilmelidir.

Vücut sıcaklığımızı ayarlar

Kana akıcılık sağlar

Vücudumuzun 2/3 ü sudur.

6. MİNERALLER

Topraktan suya ve bitkilere, oradan da diğer canlılara aktarılır.

Kemiklerin güçlenmesini ve yaraların iyileşmesini sağlar

Vücudumuzun kemik ve kan gibi hücre ve dokuların gereksinimi olan dokuların gereksinimi olan madensel maddelerdir.

Su, süt, balık, sebze ve meyvelerde bol bulunur.

Ör: sodyum, potasyum, demir, iyot, magnezyum, bakır, sofra tuzu

DİYET: Sağlıklı yaşayabilmek için değişik besin maddelerinden yeteri kadar almaktır.

PERHİZ: Bazı kişilerin sağlık sorunları nedeniyle bazı yiyecekleri az yemesi ya da hiç yememesidir.

BESİNLERİ KULLANIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?

Tazeyken kullanmaya özen göstermeliyiz
Besinlerin temizliğine özen göstermeliyiz

Son kullanma tarihine özen göstermeliyiz

BESİNLERİMİZİ NASIL KORUMALIYIZ?

Buzdolabı yâda derin dondurucularda saklayabiliriz.

Havası alınmış paketlerde saklamalıyız.

Kurutabiliriz

Konserve yapabiliriz

Katkı maddeleri ile koruyabiliriz (şeker, tuz, sirke doğal katkı maddeleridir.)

BESİN SANAYİSİ: Bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak besin sanayisi gelişmiştir.

SİNDİRİM SİSTEMİ VE GÖREVLİ YAPILAR

Besinler ağız yoluyla vücuda alınır, önce kana geçer sonra hücrelere taşınır.

SİNDİRİM: Besinlerin parçalanarak kana geçebilecek hale getirilmesidir. Sindirim olaylarını gerçekleştiren organlara sindirim organları denir.

Sindirim organları:

AĞIZ: sindirimin başladığı yerdir. Dil, diş ve tükürük bezlerini bulundurur. Besinler ağızda diş yardımıyla parçalanır. Tükürük salgısıyla ıslatılır. Dil ve ağız içinde çevrilip yutağa iletilir.

YUTAK: yiyeceklerin yemek borusuna iletilmesini sağlar.

YEMEK BORUSU: besinlerin mideye iletilmesini sağlar. Sindirim salgısı yoktur. Yaklaşık 25 cm uzunluktadır.

MİDE: karın boşluğumuzun sol üst kısmında bulunur. Sağ tarafa kıvrılarak uzanır. İsteğimiz dışında çalışır. Hem salgılarıyla hem de kasılıp gevşeyerek besinleri parçalar ve bulamaç haline getirir ve ince bağırsağa iletir. İç yüzeyi çok girintili ve çıkıntılıdır.

İNCE BAĞIRSAK: Karın boşluğunda bulunur. 6–7 metre uzunluğundadır. İnce bağırsağın mideden sonra gelen ilk bölümüne on iki parmak bağırsağı denir. Besinler en küçük birimlerine kadar salgılarla parçalanarak kana geçer.

KALIN BAĞIRSAK: yaklaşık 1,5 metre uzunluğundadır. Kana geçmeyen maddeler kalın bağırsağa gelir. Su ve mineraller emilerek kana geçmeye devam eder ve geri kalan posa (sindirim artıkları) anüsten dışarı atılır.

Sindirime yardımcı organlar:

Tükürük Bezleri:

Pankreas: Salgılarını on iki parmak bağırsağına gönderir.

Karaciğer: Fazla şekeri depolayarak kan şekerini düzenler.

DİŞLER VE AĞIZ SAĞLIĞI

Yetişkin ve sağlıklı bir insanın ağzında 32 diş vardır. Yarısı altta, yarısı üsttedir. 16 da 4 ü kesici,2 si köpek,4 ü küçük azı,6 sı büyük azı dişidir.

Kesici dişler: çenenin ön ortasında bulunur. İnce ve keskindir. Isırmak ve koparmak için kullanılır.

Köpek dişleri: kesici dişlerin iki yanında bulunur. Besinleri koparmaya yarar.

Azı dişleri: köpek dişlerinin yanında bulunur. Yüzeyi geniş ve girintili olduğundan besinlerin ezilip ufalanmasında kullanılır.

Diş sağlığı:

Dişlerimizi düzenli fırçalamalıyız.

Dişlerimizle kabuklu ve sert cisimler kırmamalıyız.

D vitamini içeren ve kalsiyumca zengin besinler tüketmeliyiz.

Çok şekerli yiyecekleri çok fazla tüketmemeliyiz.

SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI

Ülser: midenin ve on iki parmak bağırsağının aşınmasıdır. Hastaların midelerinde

Tifo: bu hastalığı ince bağırsak çeperlerinde tifo mikropları oluşturur. Bulaşıcıdır.

Dizanteri: Dizanteri mikroplarının kalın bağırsağın iç çeperinde iltihaplanmasıyla oluşur. Ateş ve karın ağrısı yapar. Bulaşıcıdır.

Kolera: Kolera mikroplarının bağırsaklara yerleşmesiyle oluşur. Hasta çok su kaybettiğinden

İshal: Kötü beslenme bozuk besinler ve üşütme neden olur. Dışkı sıvıdır. Çok su kaybedildiğinden bol su içilmelidir.

SİNDİRİM SİSTEMİNİN SAĞLIĞI

Yağlı yiyeceklerden sakınmalıyız.

Meyve ve sebzeleri bol yıkamalı ve iyice pişirmeliyiz.

Yiyecekleri iyice çiğnemeliyiz.

Aşırı yemek yememeliyiz.