5.Sınıf - 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

DOĞADAKİ SU KAYNAKLARI SU
DURGUN SULAR· Okyanus· Deniz· Göl
BUZULLAR
AKARSULAR· Nehir· Irmak· Çay· Dere
PINAR(KAYNAK) ARTEZYEN KUYU

SUYUN DOĞADA BULUNUŞ ŞEKLİ

Su doğada katı, sıvı ve gaz hallerinde bulunur.Bazı hava olayları;

NEM: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir.
BULUT: nemli havanın yükselmesiyle oluşan su buharı, su zerrecikleri ve buz kristallerinin karışımına denir.
SİS: bol su buharı taşıyan havanın, yoğuşarak yeryüzüne yakın yerlerde havada asılı kalmasına denir.
YAĞMUR: havadaki su buharının yoğuşarak damlalar halinde yere düşmesidir.
KAR: bulutlar o derecenin altında soğuk bir hava katmanına girince küçük su damlaları birdenbire donarak altı köşeli kar tanecikleri şeklinde yere düşer.
SULU SEPKEN: yağmurla karışık kara denir.
DOLU: yağmur damlaları yere düşerken kuvvetli rüzgârlar bunları yukarıdaki soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.
ÇİY: yeryüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıklarını oluşturur.
KIRAĞI: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı sıvı hale dönmeden dönerek yaprakların üstünde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.
DOĞADA SU DÖNGÜSÜ

Yeryüzündeki sular, güneş’in ısı enerjisi etkisiyle buharlaşır. Ayrıca bitki ve hayvan ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su, atmosfere karışır.
Su buharı atmosferde soğuk hava tabakalarında yoğuşarak yağmur, kar ve dolu şeklinde yeryüzüne iner. Kaynak sularını, gölleri, yer altı sularını, denizleri ve nehirleri oluşturur.
Yeryüzündeki suların buharlaştıktan sonra yağış şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesine su döngüsü denir.
İKLİM: Bir bölgede uzun süre içerisinde yinelenen hava olaylarına iklim denir.

ENERJİ KAYNAĞI GÜNEŞ

Güneş ısı ve ışık enerjisi kaynağımızdır. Her enerjinin kaynağı güneştir. Güneş enerjisi sonucu

Doğal Dönüşüm;· Yeryüzündeki karaları, suları, havayı ve tüm canlıları ısıtır.· Su döngüsü ve diğer hava olaylarının oluşmasını sağlar.· Deniz dalgaları ve rüzgârı oluşturur.· Canlıların yaşamlarının devamlarını sağlar. Bu canlıların milyonlarca yıl toprak altında kalmasıyla doğalgaz, ham petrol, odun ve kömür gibi enerji kaynaklarını oluşturur.· Fotosentez yapılmasını sağlar.
Yapay Dönüşüm;· Güneş Pilleri: güneşten gelen enerjiyi doğrudan elektrik enerjisine dönüştürür. Fotoğraf ve hesap makinelerinde uzay araçlarında kullanılır.· Güneş Kolektörleri (Panelleri): güneş enerjisini ısı enerjisine dönüştüren ısıtma sistemleridir. Ör. Evlerinde çatılarında güneş enerjileri…· Rüzgârgülleri· Barajlar
NOT: koyu renkler güneş ışınlarını emer, güneş ışınlarını açık renkler yansıtır.

ISI VE SICAKLIK

Tüm maddeler taneciklerden oluşur. Maddeyi oluşturan tanecikler durmadan hareket ederler. O halde her tanecik bir hareket enerjisine sahiptir. Maddelerinin taneciklerinin hareketine yol açan ısı enerjisidir. ISI: maddenin taneciklerinin sahip olduğu hareket enerjisine ısı denir.SICAKLIK: Isının sonucunda ortaya çıkan bir ölçü birimidir.Isı miktarına denir. C ile gösterilir. CSU: 4200 j/kg0C, CBUZ: 2100j/kg0C Isıalan maddenin sıcaklığı yükselir. Isıveren maddenin sıcaklığı düşer.

ISI SICAKLIK
1 Isı Bir Enerjidir Sıcaklık Bir Isı Ölçü Birimidir.
2 Isı Madde Miktarına Bağlıdır. Sıcaklık Madde Miktarına Bağlı Değildir.
3 Isı Birimi Joule Veya Kaloridir. Sıcaklık Birimi Santigrat Derecedir.
4 Isı Kalorimetre Kabı İle Ölçülür. Sıcaklık Termometre İle Ölçülür.



ISI BİRİMLERİ

1 cal: 1 gram suyun sıcaklığını 10C arttıran ısı miktarıdır.1 cal=4 Joule1000 cal: 1 kilokalori (kcal)1000 j = 1 kilojule (kj) Örnek: 4000 j enerji kaç kj olur? 1000 j = 1 kilojule4000: 1000 = 4 kilojuleÖrnek:11 yaşındaki bir çocuğun günlük enerji ihtiyacı 2100 kaloridir. Buna göre enerji ihtiyacı kaç juledir? 1cal=4joule

YAKITLAR

Yakıldığı zaman ısı enerjisi veren maddelere yakıt denir.

A. KATI YAKITLAR (Odun, Kömür) Dev Bitkilerin Bataklıklara Gömülüp Sıkışmasıyla Oluştu.

TURBA: Kömürleşmenin İlk Basamağıdır. Isı Değeri Düşüktür. Yakıt Olarak Kullanılmaz.
LİNYİT: Kömürleşmenin İkinci Basamağıdır. Soba Ve Kaloriferlerde Kullanılır. Termik Santrallerde Kullanılır. Hava Kirliliğine Yol Açar.
TAŞ KÖMÜRÜ: (Kok Kömürü) Ülkemizde Zonguldak Civarında Çıkarılır. Isı Değeri Yüksektir. Demir Çelik Sanayinde Kullanılır. En Az Çevre Kirletendir.
ANTRASİT: Isı Değeri En Yüksektir.
B. SIVI YAKITLAR: Bitki Ve Hayvan Fosillerinin Sıkışıp Yağlı Kısımlarının Sızmasıyla Oluşur.

BENZİN: Uçak Ve Otomobillerde…
MOTORİN: Kamyon, Otobüs, Tren, Gemi…
FUEL OİL: Sanayi, Kaloriferler
3. GAZ YAKITLAR

PETROL GAZLARI: Çelik Tüplerde
HAVA GAZI: Borularla
DOĞAL GAZ: Borularla
Biyogaz?

ISI ENERJİSİNİN HAREKET ENERJİSİNE DÖNÜŞMESİ

Ör: ısı motorları (otomobil kamyon),buhar makineler(buharlı tren),buhar türbinleri(termo elektrik santraller)

ISI ALIŞVERİŞİ

Sıcak olan madde soğuk olan maddeye ısı verir. Her zaman alınan ısıya eşittir. Enerji kaybolmaz

ISI MADDELERİ ETKİLER:

Isı;

Sıcaklık Değişimi: ısıalan maddenin sıcaklığı yükselir(ısınma), veren maddelerin düşer (soğuma). Ör: elimize aldığımız buz elimizden ısı alarak erimeye başlar. Isıveren elimiz ise üşür.
Genleşme: ısıtılan maddelerin boyu uzar, yüzeyi büyür, hacmi artar. Buna genleşme denir. Ör: iki destek arasına ince tel gerelim. Alttan teli ısıtalım. Telin sarktığını, boyunun uzadığını görürüz. Tel genleşmiştir. Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir. Isı verilen bütün katılar genleşir. Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir.
Hal Değişimi: içinde boyalı su olan şişeyi alttan ısıttığımızda hem şişe hem de su genleşir. Su camdan çok genleştiği için suyun B hizasına yükseldiğini görürüz. Öyleyse ısınan suyun hacmi artmış yani su genleşmiştir. Genleşme sıvılar için ayırt edici bir özelliktir.
Hava Değişimine Neden Olur: aynı derece ısıtılan, hacimleri eşit gazlar, aynı ölçüde genleşir. Genleşme gazlar için ayırt edici bir özellik değildir.
GENLEŞME: Isıtılan maddelerin boyu uzar, yüzeyi büyür, hacmi artar. Buna genleşme denir. Isı verilen bütün katılar genleşir. Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir. Ör: iki destek arasına ince tel gerelim. Alttan teli ısıtalım. Telin sarktığını, boyunun uzadığını görürüz. Tel genleşmiştir.

Genleşmenin Olumlu Ve Olumsuz Özellikleri

Metallerin genleşmesinden yararlanılarak termometreler yapılmıştır.
Metallerin genleşmesinden yararlanılarak metal çiftleri yapılmıştır. Metal çiftleri termostat olarak kullanılır.
Isınınca fazla genleşen cisim, soğutulunca fazla büzülür.
Elektrik, telefon ve telgraf telleri yazın ısınınca uzar ve sarkar. Kışın ise gerilir.
Tren rayları demirden yapılmıştır. Yazın uzar, kışın kısalır. Bu nedenle iki ray arasında boşluk bırakılır.
Köprüler, demir ve çelikten yapılır. Yazın uzayacağı düşünülerek köprünün bir tarafı hareketli bırakılır.
Metal gözlük çerçeveleri yazın genleşince mercekleri düşebilir.
Açılmamış konserve kutuları spreyler ve mutfak tüpleri aşırı ısınırsa patlayabilir.


TERMOMETRE

Maddelerin sıcaklığını ölçmeye yarayan araçlara termometre denir.

1. SIVILI TERMOMETRE

Cıva ya da ispirto ile yapılır.
Hava sıcaklığını ölçmede
Vücut sıcaklığını ölçmede
Laboratuarda kullanılır.
2. METAL TERMOMETRE

Metallerin genleşme özelliğinden faydalanılmıştır
Fırın ve fabrikalarda kullanılır.
3. GAZLI TERMOMETRE

Duyarlı sıcaklık ölçümlerinde kullanılır.
HAL DEĞİŞİMİ

1. BUHARLAŞMA: Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline geçmesine denir. Buharlaşma sıvı yüzeyinde olur. Buharlaşma her sıcaklık derecesinde olur. Ancak sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı artar. Buharlaşma hızı;

Sıcaklık artışıyla
Rüzgârla
Havadaki nemin azalması
Sıvı yüzeylerinin genişlemesiyle artar.Kaynama: sıvı içinde oluşan hızlı buharlaşmaya denir. Kaynama, sıvı taneciklerinin gaz haline geçmesi ve sıvıyı terk etmesidir. Saf bir sıvının kaynamaya başladığı sıcaklık derecesine kaynama noktası denir. Kaynama sıcaklığı sabittir. Kaynama sıcaklığı farklı olan sıvılar farklıdır.
2. YOĞUŞMA: gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvı hale dönüşmesine denir.

3. ERİME: bir katı maddenin ısı enerjisi alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Saf bir katının sıvı hale gelmeye başladığı sıcaklık derecesine erime sıcaklığı denir. Erime sıcaklığı sabittir. Erime sıcaklığı farklı olan katılar farklıdır.

4. DONMA: sıvı haldeki bir maddenin ısı enerjisi vererek katı hale geçmesine donma denir. Saf bir sıvının donmaya başladığı sıcaklık derecesine donma sıcaklığı denir. Donma sıcaklığı farklı olan sıvılar farklıdır.

5. SÜBLİMLEŞME: katı haldeki bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesine denir. NOT: hal değişimi maddelerin kütlesini değiştirmez.